سهمیه ها برای ورود به دانشگاه های سراسری از دهه 60 با مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس در راستای آنچه عدالت آموزشی عنوان شده به آزمون سراسری اضافه شد، سازمان سنجش آموزش مسئولیت اجرای آنها را بر عهده دارد. 

به گزارش ایرنا ، برخلاف باور عموم که فقط سهمیه ها را در دو دسته مناطق و ایثارگران می دانند، ضوابط پذیرش در آزمون بسیار است که در ذیل به آنها پرداخته می شود.

 «سهمیه مناطق»

دسترسی افراد در سراسر کشور به امکانات و منابع متغیر و متفاوت است. افرادی که در شهر، دهستان و روستا زندگی می کنند از نظرکیفیت آموزشی در یک سطح نیستند و سهمیه مناطق بر همین اساس شکل گرفته است. (این سهمیه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 11/2/1369 است.)

 دانش آموز بر اساس سه سال آخر تحصیل در منطقه مورد نظر در یکی از مناطق یک، دو و سه جای می گیرد. همچنین داوطلبانی که دو سال آخر تحصیل خود را در خارج از کشور گذرانده باشند و داوطلبان معلول جز سهمیه منطقه سه محسوب می شوند.

 ظرفیت پذیرش هر رشته در دانشگاه ها بین داوطلبان سه منطقه بر اساس تعداد داوطلبان تقسیم می شود. در سهمیه مناطق کنکوری ها در همان جعمیت سهمیه مورد نظر به رقابت پرداخته و مقایسه می شوند. به دلیل بالا بودن جمعیت افراد در منطقه دو و سه نسبت به منطقه یک، ظرفیت پذیرش و شانس قبولی در این دو منطقه نسبت به منطقه یک بیشتر است.

 به نظر کارشناسان دسته بندی صحیحی از نظر تقسیم بندی مناطق صورت گرفته است.

 «بومی گزینی»

در کنار سهمیه مناطق بحث «گزینش بومی» و انواع آن وجود دارد. این سهمیه با هدف کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان دانشگاه ها ( نظیر کمبود خوابگاه، افت تحصیلی ناشی از دوری خانواده و مشکلات اقتصادی)، کاهش مهاجرت های درون کشوری امکان قبولی بیشتر داوطلبان هر ناحیه با توجه به امتیازات در نظر گرفته شده است. ( این سهمیه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 11/2/1369 است.)

 در این سهمیه سعی شده داوطلبان در شهرهای استان محل زندگی خود یا استان های همسایه که از نظر فرهنگی و اجتماعی مقاربت دارند، به تحصیل ادامه دهند.

 گزینش بومی در رشته های تحصیلی مختلف بصورت استانی ، ناحیه ای ، قطبی و یا گزینش کشوری (بدون بومی گزینی) می باشد. این گزینش ها به این شرح است:

 رشته هایی که در اکثر دانشگاه های کشور موجود هستند و از نظر کاربردی به متخصصین بومی نیازمندند، گزینش در آنها به صورت «بومی استانی» خواهد بود.

 رشته هایی که در دانشگاه یک استان از چند استانی که در مجاورت هم قرار دارند موجود باشد، گزینش در آن رشته به صورت «بومی ناحیه ای» خواهد بود. ( چند استان مجاور یک ناحیه بومی را تشکیل می دهند.)

 رشته هایی که در دانشگاه های یک ناحیه از چند ناحیه همجوار وجود داشته باشد، پذیرش در آن رشته به صورت «بومی قطبی» خواهد بود. ( چند ناحیه مجاور هم تشکیل یک قطب بومی می دهند.)

 گزینش بصورت کشوری برای رشته هایی می باشد که آن رشته در استانهایی که به عنوان یک قطب تلقی می شوند نیز موجود نمی باشد و تنها در برخی از دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی ارائه می شود.

 «سهمیه ایثارگران و جانبازان»

جنگ صرف نظر از مسائل ارزشی و احقاق حقوق انسانی، هرگز مورد خواست هیچ ملتی نبوده است. لکن زمانی که کشوری درموقعیت دفاع از امنیت منافع ملی خود قرار می گیرد و ناچار از جنگ شود آن گاه این جنگ نه یک ستیز بلکه دفاعی مشروع و ارجمند محسوب می‌شود.

 در مورد سهمیه «ایثارگران و جانبازان» شاید نگاه اکثر کنکوری ها به غلط و نا گاهانه ضایع شدن حق و یا بی عدالتی باشد اما نظام خدمت رسانی به خانواده ایثارگران و آسیب دیدگان جنگ در تمام کشورها متغیر و خدمات آموزشی متنوعی به این گروه اختصاص داده می شود. (این سهمیه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 30/11/1363 است.)

 سهمیه روی رتبه داوطلب کنکور اثر کاهشی دارد. اکثر داوطلبان از این بخش ازسهمیه ایثارگران اطلاع دارند در حالی که هر داوطلب برای پذیرفته شدن در برخی از کدرشته‌ محل‌های علوم تجربی مشتمل بر پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی باید حداقل 80 درصد از حد نصاب شرایط علمی و امتیاز پذیرفته‌شدگان را کسب کند و برخی رشته‌های علوم ریاضی مشتمل بر فنی و مهندسی در آزمون سراسری و تمام رشته‌محل‌های تحصیلات تکمیلی و آزمون دستیاری پزشکی 85 درصد حدنصاب شرایط علمی است.

 به طور مثال آخرین نفررشته پزشکی دانشگاه تهران با نمره کل 80 قبول شده است، داوطلب دارای سهمیه باید نمره 60 به بالا برای پذیرش کسب کند.

 «با این روش تجزیه و تحلیل میزان درصد هوش و توانایی علمی فرد نیز بررسی می شود و این مسئله عین عدالت است.»

 «سهمیه هیات علمی»

جامعه آماری این سهمیه بسیار پایین است و تبادل دانشجو بین دو دانشگاه صورت می گیرد . اعضای هیات علمی رسمی قطعی یا رسمی آزمایشی اعم از شاغل،‌ بازنشسته و یا متوفی دانشگاه، که گزینش علمی و عمومی آنها توسط وزارتخانه‌های علوم و بهداشت انجام شده باشد.

 بر این اساس، پذیرفته‌شدگان آزمون سراسری می‌توانند از دانشگاه مبدا به یکی از دانشگاه‌های محل خدمت یکی از والدین خود و یا در صورت نبودن آن رشته در آن شهر به دانشگاه نزدیکترین شهر محل خدمت والدین خود، با تعیین سازمان در همان مقطع و گروه آزمایشی و دارا بودن حد نصاب انتقال یابند.

 «سهمیه 40 درصد ظرفیت مناطق محروم»

در این سهمیه میزان 40 درصداز ظرفیت هر یک از کد رشته های ناحیه ای، قطبی و کشوری دوره روزانه دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی واقع در استان های محروم ایلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویهو بویراحمد، لرستان و هرمزگان به داوطلب بومی این استان ها تخصیص می یابد. (این سهمیه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 21/1/1372 است.)

 «سهمیه 500 نفری استان های محروم»

به منظور تامین نیروی متخصص استان های ایلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهگیلویه و بویر احمد، لرستان و هرمزگان در رشته های مورد نیاز بر حسب نظر استانداری های این استان ها در دانشگاه ها به این داوطلبان اختصاص می یابد. (این سهمیه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ 14/3/ 1366 است.)

 «سهمیه بهیاران»

بهیاران تجربه بیشتری نسبت به افراد عادی در حرفه پرستاری دارند. سهمیه بهیاران در کنکور معادل پنج درصد ظرفیت رشته پرستاری هر دانشگاه می‌باشد و این سهمیه باعث افزایش انگیزه برای جامعه بهیاران می شود.

 «سهمیه 30 درصد رشته های پزشکی عمومی»

طبق قانون برقراری عدالت آموزشی در پذیرش دانشجو در دوره های تحصیلات تکمیلی و تخصصی 30 درصد ظرفیت رشته های مقاطع دکتری عمومی شامل پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی از طریق جذب دانشجوی بومی با اولویت مناطق محروم و متناسب با نیاز استان ها پذیرش می شود. این سهمیه مصوبه مجشورای اسلامی در تاریخ 10/7/1392 است.)

 **همچنین می توان به سهمیه های دیگر از جمله داوطلبان شهرستان های جنوب استان کرمان، مناطق زلزله زده، شهرستان بشاگرد و بخش سندرک استان هرمزگان، داوطلبان شهرستان ابوموسی، زاهدان و ایرانشهر و سهمیه ده درصدی برای دیپلمه های هنرستان های کشاورزی در رشته های کشاورزی اشاره کرد.